ખોડાની રસી કેમ નથી શોધાઇ?

-પરાગ દવે

ત્રણ કોલેજકન્યાઓ પોતાની શારીરિક સમસ્યાઓ વિશે વાત કરી રહી હતી. 

એકે કહ્યું, મારી કિડનીમાં ત્રણ પથરી છે.

બીજી બોલી, મને બ્રેઇન ટ્યૂમર છે.

ત્રીજીએ કહ્યું, મારા માથામાં ખોડો (ડેન્ડ્રફ) છે...આ સાંભળતાં જ પેલી બંને ચિંતિત થઇને લગભગ રડવા લાગી અને ખોડો મટાડવા વિશે તેને અડધા કલાક સુધી જાત-જાતની સલાહ આપી...

આ કલ્પના અતિશયોક્તિભરી જરૂર છે, સાવ ખોટી નથી. પથરી અને બ્રેઇન ટ્યૂમરનો ઇલાજ શક્ય છે, જોકે, ખોડો મટાડવો એ લોઢાના ચણા ચાવવા કરતાં પણ મુશ્કેલ છે. કરિના કપૂર જેવી કરિના કપૂર પણ વર્ષોથી સ્પેશિયલ શેમ્પૂનો ઉપયોગ કરે છે, પણ હજી ઉપયોગ ચાલુ જ છે એટલે ખોડો મટ્યો નથી એમ જ કહેવાય. કેટલાકે તો ખોડાની જાહેરાતો જોયા પછી એ પ્રોડક્ટ વાપરવાના બદલે બ્લેક શર્ટ પહેરવાનું જ બંધ કરી દીધું છે, જે વધારે સસ્તું પડે. કેટલીક છોકરીઓ પ્રદૂષણથી બચવા માટે એક્ટિવા ચલાવતી વખતે માથે દુપટ્ટા બાંધતી હોવાનો દેખાડો કરે છે પણ હકિકતે તો તેઓ પોતાની પાછળ વાહન ચલાવી રહેલા લોકોને પોતાના ખોડાથી બચાવે છે. જો તેઓ માથું દુપટ્ટાથી બાંધ્યા વગર પાંચ મીનિટ પણ વાહન ચલાવે તો પાછળ વાહન ચલાવી રહેલા લોકોના ચહેરા ખોડાથી ભરાઇ જાય. કેટલાક માટે તો વળી ખોડો ઉપયોગી પણ છે. સતત એક કલાક સુધી તમારી સામે બેઠાં-બેઠાં તેઓ માથું ખંજવાળતા હોય અને એમનાં માથાંમાં ફરી રહેલી જૂ આપણને દેખાતી હોય અને આપણે એટલું જ બોલીએ કે, “જૂ બહુ જિદ્દી હોય છે...” તો તરત જ તેઓ લુચ્ચું હસીને એમ કહીને વાત ઉડાવી દે કે, “મને તો ખોડો છે...”!

માનવીએ અવનવી સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરી છે અને પોલિયો કે શીતળાને નાબૂદ કરવા માટે પ્રશંસનીય જહેમત ઉઠાવી છે, પણ ખોડાનું નામ પડે ત્યારે ભલભલા વૈજ્ઞાનિકો અને ચિકિત્સકોના મસ્તક શરમથી ઝૂકી જાય છે અને એ ઝૂકતાં જ થોડો ખોડો ખરે છે. હમણાં એક બહેન પિડિયાટ્રિશિયન પાસે ગયા અને પોતાની ત્રણ વર્ષની બેબીને ખોડાની રસી મૂકી આપવા વિનંતી કરી ત્યારથી એ પિડિયાટ્રિશિયને બોર્ડ મારી દીધું છે કે “અમે કોઇ રસી મૂકતા નથી.” ભવિષ્યમાં જન્મનારા બાળકોને ખોડાની પણ રસી મળતી થાય એ દિશામાં એમણે સત્વરે વિચાર કરવો જોઇએ એવી મારી લાગણી છે. વૈજ્ઞાનિકોએ હવે ખોડાના બદલે આળસ ખંખેરીને રસી (ભલે એ વાઇરલ ડિસિઝ નથી તો પણ) શોધવી જોઇએ.

પણ ખોડો પોતે જ સાવ લો-પ્રોફાઇલ રહ્યો છે અને એને પ્રસિદ્ધિની કે પોતાનો ખૌફ ફેલાવવાની ભૂખ નથી. તમે ગમે એટલા બેસણાંમાં ગયા હોવ પણ ક્યારેય “શું થયું હતું?”ના જવાબમાં મરનારના સગાંને એમ કહેતાં સાંભળ્યાં કે, “ખોડો થયો હતો...”? આ સાવ નિર્દોષ રોગ છે. આમ તો એને રોગ ગણાય કે કેમ એ પણ ચર્ચાનો વિષય છે પણ જે પ્રકારે શેમ્પૂ બનાવનારા ખોડાની પાછળ પડી ગયાં છે એ જોતાં તો ક્યારેક એમ જ લાગે છે કે ખોડો વિશ્વની એકમાત્ર સમસ્યા છે. કેન્સર સામેનો જંગ જીતનારાં વીરલાઓની ઇન્સ્પિરેશનલ સ્ટોરીઝ આવે છે પણ ખોડા સામે જીતનારાનું સન્માન કેમ નથી થતું. કોઇ જ્યોતિષીએ પણ હજી સુધી કોઇ જાતકની કુંડળીમાં કેવા ગ્રહયોગથી  ખોડો થવાની સંભાવના છે તેનું વિશ્લેષણ નથી કર્યું, જે ખોડાની ગંભાર અવગણના છે.

જો ખોડાનું વ્યાપારીકરણ વધે (એને મટાડવાની એડવર્ટાઇઝમેન્ટ સિવાય) અને તેમાંથી કંઇક ઉત્પાદન શરૂ થાય તો હું બહુ ઝડપથી કરોડપતિ બની શકું એમ છું. કંઇ નહીં તો ખસખસની જગ્યાએ ખોડાનો ઉપયોગ શરૂ થવા જોઇએ એવી પણ મારી લાગણી ખરી. શિયાળામાં તો ભારતના કુલ ખોડા ઉત્પાદનમાં હું એક-બે ટકાનું યોગદાન આપી શકું એ પ્રકારે ખોડો મારા પર હેત વરસાવે છે. મારા માથાંમાં થતાં ખોડાની ફોતરીને જો હું એક લાઇનમાં ગોઠવું તો પૃથ્વીના ચાર-પાંચ આંટા લઇ શકાય એટલી લંબાઇ થઇ શકે એવું મને લાગે છે.

સૌથી મોટો ફાયદો એ છે કે મારું હેલ્મેટ કોઇ ક્યારેય ઉછીનું લઇ જતું નથી...

“અમે હિન્દી ફિલ્મોના અંતને ગોડાઉનમાંથી દરિયા વચ્ચે લાવ્યાં...”

-પરાગ દવે

“અમે એક ફિલ્મની સ્ક્રિપ્ટ અને રોલ સમજાવવા માટે નિરુપા રોયજીને મળવા ગયા હતા. અમે કંઇ બોલીએ એ પહેલાં જ તેમણે અમને પૂછી લીધું કે ફિલ્મમાં મારા પતિ ખોવાઇ જશે કે બાળકો? એટલે અમે કહ્યું કે આ એવી ચીલાચાલુ ફિલ્મ નથી, આમાં તો તમારા પતિ ગુજરી ગયા હશે અને પછી બાળકો ખોવાઇ જશે....” કાલે રાત્રે સપનામાં અચાનક જ ૧૯૭૦ અને ૧૯૮૦ના કેટલાક નિર્માતા અને દિગ્દર્શકો આવ્યાં હતા અને તેમણે મને વચન આપ્યું છે કે તેઓ નિયમિત રીતે મને તેમના સમયની ફિલ્મોની ‘એક્સ્લુઝિવ’ માહિતીઓ આપશે. પ્રથમ રાત્રે તેમણે મને બોલિવુડના માતા નિરુપા રોયની અજાણી વાતો કરી હતી એ એમનાં જ શબ્દોમાં... 

અમે બહુ પ્રયોગશીલ હતાં. અમારું સદ્‌ભાગ્ય એ હતું કે અમને એવા જ પ્રયોગશીલ કલાકારો પણ મળ્યાં હતા. જેમ કે નિરુપા રોય...ભારતીય ફિલ્મોના એ અમર માતા છે. તેઓ કાયમ કંઇક નવી વિશેષતા ઉમેરતાં રહેતાં. એક ફિલ્મમાં તેમના દીકરા (ફિલ્મનો હીરો)ને ભેટીને તેઓ રડે છે એવો એક સિન હતો. આમ તો એ ફિલ્મમાં તેઓ રડે તેવા ઘણા સિન હતા અને એ પૈકીનો આ એક હતો. એ સિન તેમણે કર્યો અને રડી લીધું પછી મારી પાસે આવ્યાં અને કહ્યું, “જોયું ને, આ સિન મેં સાવ અલગ રીત કર્યો.” સાચું કહું તો હું કંઇ સમજ્યો જ નહીં. હું ફિલ્મનો ડાયરેક્ટર હતો પણ નિરુપાજીના રુદનના સિનમાં મારે ક્યારેય કંઇ જોવું પડતું નહીં એટલે તેઓ જ્યારે હીરોને ભેટીને રડવાનો સિન શૂટ કરતા ત્યારે હું ફિલ્મની હીરોઇનને તેના સિન બહુ કાળજીપૂર્વક સમજાવવામાં સમય પસાર કરતો. 

પણ મેં નિરુપાજીને અત્યંત ખુશી સાથે કહ્યું, “તમે કાયમ કંઇક નવું કરો છો તો આ સિનમાં પણ કર્યું જ હશે એ મને ખાતરી છે.”

તેઓ ખૂબ રાજી થયાં અને કહ્યું કે, “ગઇ ફિલ્મમાં દીકરા સામે રડવાનો સિન હતો તેમાં મેં ડાબા હાથેથી સાડીનો છેડો પકડીને આંસુ લૂછ્યાં હતા પણ આ ફિલ્મમાં કંઇક નવું કરવા માટે મેં જમણા હાથેથી સાડીનો છેડો પકડ્યો હતો....” ખરેખર, હવે તો આવા કર્મનિષ્ઠ કલાકારો મળવા જ મુશ્કેલ છે.

એક ફિલ્મમાં તો અમે કંઇક નવો ક્લાઇમેક્સ લાવવા ઇચ્છતાં હતા. ફિલ્મનું મોટાભાગનું શૂટિંગ પૂરું થઇ ગયું હતું. અમે બે-ત્રણ શક્યતાઓ ચકાસી રહ્યા હતા પણ ફિલ્મમાં વિલનની ભૂમિકા ભજવી રહેલા કલાકારે જીદ કરી કે હીરોની માતા અને બહેનને તો હું બાંધીને લઇ જ જઇશ. જોકે, અમે તો પ્રયોગશીલ હતા એટલે છેવટે અમે નવું એ લાવ્યાં કે વિલન હીરોના પરિવારના લોકોને મધદરિયે શિપમાં બાંધી દે છે. હા, આ પહેલી વખત વિચારનારા અમે જ હતાં. તમે જોયું હશે કે ત્યાર પહેલાંની ફિલ્મોમાં હીરોના પરિવારની સ્ત્રીઓને કોઇ ભોંયરા કે ગોડાઉનમાં જ કેદ કરવામાં આવતી હતી. અમે ફિલ્મોના અંતને ગોડાઉનમાંથી દરિયા સુધી લઇ ગયા...

પણ મધદરિયે પણ જ્યારે વિલને હીરો પર ગોળી છોડી ત્યારે નિરુપાજી વચ્ચે આવી ગયા. અમે રિટેક કરવાનું કહીને તેમને સમજાવ્યાં કે તમારે ખાલી ઊભા ઊભા હીરોને ગોળી વાગે એ જોવાનું જ છે અને પછી તમારા ચહેરા પર કેમેરા આવે ત્યારે રડવાનું છે. પણ બીજા બે ટેકમાં પણ તેઓ દોડીને વચ્ચે આવી જ જતા હતા. અમે તેમને કહ્યું કે સ્ક્રિપ્ટ મુજબ હીરોએ ગોળી ખાવાની છે. તો તેમણે કહ્યું કે ગઇ ફિલ્મમાં પણ તેણે જ ગોળી ખાધી હતી તો આ ફિલ્મમાં મને ગોળી વાગે તો દર્શકોને એકદમ અનપેક્ષિત અંત લાગશે. અમે એ પ્રયોગ કર્યો અને એ સંપૂર્ણ સફળ રહ્યો એ તમે સૌ જાણો જ છો. તેઓ હિન્દી સિનેમાના એકમાત્ર એવા એક્ટ્રેસ હતા જે પોતાના પર્સમાં લિપસ્ટીકના બદલે ગ્લિસરિન જ રાખતાં...હવે તો એવા કલાકારો જ ક્યાં પાકે છે?

નિરુપાજી પોતાના પાત્રોમાં ઓતપ્રોત થઇ જતાં. તેમણે લગભગ ૨૭૫ જેટલી ફિલ્મો કરી છે એટલે સ્વાભાવિક રીતે એક સાથે ૪-૫ ફિલ્મોમાં એક સમયે કામ કરતા જ હશે. તેઓ ઘરે જઇને પણ પોતાના પાત્ર સાથે જ જોડાયેલાં રહેતાં. અમે સાંભળેલો એક કિસ્સો બહુ મજેદાર છે. એમના સંતાનોએ એક રાત્રે ઘરે વાત કરી કે, “મમ્મી, કાલે કોલેજની ફી ભરવાનો છેલ્લો દિવસ છે.” તેઓ તો અત્યંત ધનાઢ્ય હતા પરંતુ જેમ વેલ વૃક્ષને વળગે એમ એમના પાત્ર નિરુપાજીની સાથે જ હતા. સંતાનોની કોલેજની ફીની વાત સાંભળીને તેઓ ગળગળાં થઇને બોલ્યાં, “કાશ, તુમ્હારે પિતાજી આજ હોતે..” હજી વાક્ય પૂરું થાય એ પહેલાં તો તેમના શ્રીમાન દોડીને આવ્યાં અને રાડ પાડી , “હું અહીં જ છું...જાગી જા, જાગી જા...”. આવા કર્મઠ કલાકારો હવે ક્યાં મળે છે? અમે તો બધાં બહુ પ્રયોગશીલ હતા...

તેઓ મારા પ્રત્યે બહુ સ્નેહ રાખતાં. એનું મુખ્ય કારણ એ છે કે મારા પહેલાં જેટલાં ડાયરેક્ટરો સાથે તેમણે કામ કર્યું હતું તેમણે તેમને માત્ર ડૂસકાં ભરવાનાં જ રોલ આપ્યાં હતા, જ્યારે મેં મારી પ્રથમ ફિલ્મમાં જ એમની પાસે પોક મૂકાવી હતી. હું પહેલેથી જ બહુ પ્રયોગશીલ હતો...

હોર્ન વગાડવાથી રોડ પરના ખાડાં બૂરાઇ જાય?

-પરાગ દવે

થોડાં દિવસ પર હું મારા એક વડિલ મિત્રને લઇને કોઇ કામે જતો હતો. કારમાં હજી તો અડધોએક કિલોમીટર અંતર કાપ્યું હશે ત્યાં એ અચાનક બોલ્યાં “હોર્ન વગાડો!” 

હું ચમક્યો.

 મેં કહ્યું “કેમ?”

તો કહે “બસ એમ જ.”

“એમ જ થોડું હોર્ન વગાડાય?”

“અરે મજા આવે, હોર્ન વગાડો...”

“એમાં શું મજા આવે?” મેં થોડાં અણગમાના ભાવ સાથે પૂછ્યું પછી તેઓ થોડી વાર ચૂપ થઇ ગયાં. ગાડી હાઇ-વે પર ચાલતી હોવાથી હોર્ન વગાડવાની કોઇ જરૂરિયાત નહોતી પણ પેલા મિત્રે પાંચેક મિનિટ પછી ફરી કહ્યું, “તમારી ગાડીનું હોર્ન કેવું છે એ તો સંભળાવો..”

મેં તેમની સામે પણ જોયું નહીં અને આ લપ પૂરી કરવા એક વખત ધીમેથી હોર્ન વગાડ્યું.

“આવું હોર્ન ના ચાલે. આ બદલાવીને નવું બહુ મોટા અવાજવાળું હોર્ન આવ્યું છે તે લગાવી દો” તેમણે મને વણમાંગી સલાહ આપતા કહ્યું.

“પણ આ હોર્નમાં શું ખામી છે?” મેં પૂછ્યું.

“પેલું નવું હોર્ન આવ્યું છે તેનો અવાજ એટલો મોટો છે કે એક કિલોમીટર દૂરનું વાહન સાઇડમાં ખસી જાય”

“તમે રેલ્વેમાં ડ્રાઇવર હતા?”  

પછી એ સાવ ચૂપ થઇ ગયા. મેં બીજી કેટલીક વાત કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો તો પણ સરખી રીતે વાત ના કરી. છેવટે ગાડીમાંથી ઉતરતી વખતે તે એટલું બોલ્યાં કે, “મોટું હોર્ન હોય અને વારંવાર વગાડતા રહીએ તો મજા આવે. એનાથી ગાડીની સ્પીડ પણ વધે...”

મને પહેલેથી જ ઘોંઘાટ પસંદ નથી. મન ફાવે ત્યારે હું ગીતો ગાવા લાગું છું અને કેટલાકને જો એ ઘોંઘાટ લાગે તો એ એમનો પ્રશ્ન છે, કેમ કે મારા માટે તો એ સંગીતની સાધના જ હોય છે. પણ કારણ વગર વાહનોના હોર્ન વગાડવાનો તો હું ભારે વિરોધી છું. ઘણા મહત્ત્વના કામની જેમ હોર્ન વગાડવાનું પણ હું બને ત્યાં સુધી મુલતવી રાખતો હોઉં છું. મારી આગળ વાહન ચલાવી રહેલી વ્યક્તિ પણ કોઇ મુકામે પહોંચવા માટે જ વાહન પર સવાર થઇ હોય છે તે ગુપ્ત રહસ્ય મને ખબર હોય છે પરંતુ મારી પાછળ વાહન ચલાવતા લોકો કેટલીક વખત એવું માનતા હોવાનું લાગે છે કે બીજા વાહનચાલકોને ઘરે કંઇ કામ નહોતું એટલે રોડ પર વાહન ચાલુ રાખીને ઊભા રહ્યા છે. મને હજી સુધી એ નથી સમજાયું કે ચાર રસ્તે સિગ્નલ ખૂલે એ સાથે જ હોર્ન વાગવાના પણ કેમ ચાલુ થઇ જતાં હશે? સિગ્નલની લાલ-લીલી લાઇટો અને વાહનોના હોર્ન આધારકાર્ડથી લિન્ક થયા હોય તો જ આવો અદ્‌ભૂત યોગાનુયોગ સર્જાઇ શકે.

જેમ પેલા વડીલ એમ માને છે કે હોર્ન વગાડવાથી વાહનની સ્પીડ વધે છે એમ કેટલાક તરુણો અને યુવાનો એમ માનતા હોય છે કે હોર્ન વગાડવાથી કન્યા રીઝે. રોડની કિનારીએ ચાલતી જતી એક કન્યાનું ધ્યાન પોતાની તરફ ખેંચવા એક છોકરાએ ટ્રેઇનની વ્હિસલ જેવો અવાજ કરતું હોર્ન વગાડ્યું. કન્યા તો આવા કેટલાય હોર્નથી ટેવાયેલી હશે એટલે એણે તો એ તરફ લક્ષ ના આપ્યું, પણ દૂર ઊભેલી એક ભેંસ એ અવાજથી ચમકીને સીધી રોડ તરફ દોડી અને આ હોર્ન બજાવનારા કલાકારને જ અડફેટે લીધો. હવે એ છોકરાએ પોતાના મોટરસાઇકલના હેન્ડલ પર સાઇકલની ટોકરી બાંધી દીધી છે...

આપણે ભલે હોર્ન વગાડ વગાડ કરતા લોકો તરફ સદ્‌ભાવ ના ધરાવતા હોઇએ, પરંતુ આમ જુઓ તો એ પ્રકારે હોર્ન વગાડવું બધા માટે શક્ય નથી હોતું. કેટલીક વખત તો મને એમ લાગે છે કે એમણે ઘણા જ પ્રયત્નો કરીને પોતાના અસંપ્રજ્ઞ મનને સતત હોર્ન વગાડતા રહેવા માટે કેળવ્યું હશે. એ લોકો મનથી રાજા હોય છે. અસલના જમાનામાં રાજા માર્ગ પર નિકળે ત્યારે છડી પોકારવામાં આવતી. હાલના સમયમાં આપણાં હોર્ન-રાજા નિકળે ત્યારે આવી સાહ્યબી ઉપલબ્ધ નહીં હોવાથી તેમણે જાતે જ પોતાના આગમનની જાણ કરવી પડે છે તેથી ઉનાળાની બળબળતી બપોરે સાવ ખાલી માર્ગ પર તેઓ વાહન લઇને નિકળે તો પણ સતત હોર્ન વગાડીને પોતાની ઉપસ્થિતિથી બધાને વાકેફ કરવાની જહેમત ઉઠાવતા રહે છે. 

અને કેટલાક તો એમ માને છે કે હોર્ન વગાડવાથી રોડ પર રહેલો ખાડો બૂરાઇ જાય છે!

સીએનજી રિક્ષા આવી તે પહેલાં મોટાભાગની રિક્ષાના ભોંપું હોર્ન હતા, જે તેના ચાલકો બહુ ભાવથી વગાડતાં રહેતાં. જોકે, સીએનજી રિક્ષા આવ્યાં પછી રિક્ષાચાલકોએ હોર્ન વગાડવાનું જ માંડી વાળ્યું છે અને વાહન ચલાવવામાં હોર્ન તો શું, સાઇડ આપવાની કે બ્રેક મારવાની પણ જરૂર નથી એમ તેઓ સાબિત કરીને રહેશે એવું લાગે છે. કેરોસિનથી થતું હવાનું પ્રદૂષણ અટકાવવાની સાથોસાથ હોર્નથી થતું ધ્વનિ પ્રદૂષણ પણ તેમણે અટકાવ્યું છે. ટ્રક ચાલકો પણ "Horn Ok Please"ની જગવિખ્યાત લાઇન ચીતરાવીને અન્યોને હોર્ન વગાડવાની પ્રેરણા આપે છે પરંતુ તેઓ બહુ હોર્ન નથી વગાડતા. કેટલાક કલારસિક ડ્રાઇવરો જો કે લાંબા લાંબા રાગના હોર્ન રાખે છે. (મહારાષ્ટ્ર સરકારે તો ધ્વનિ પ્રદૂષણને મહત્ત્વ આપતા "Horn Ok Please" આર્ટ પર જ પ્રતિબંધ મૂકી દીધો છે.)

રિક્ષાના હોર્ન ભલે અટક્યાં હોય પણ બીજા ઘણા ચાલુ થયા છે. ઘણી વખત મોડી રાત્રે આપણે ફિલ્મ જોઇને કે પછી એમ જ ક્યાંક ફરીને આવ્યાં છીએ એ આખી સોસાયટીને ત્યારે જ ખબર પડે જો આપણે સોસાયટીનો ગેટ ખોલાવવા માટે મોટેથી વારંવાર હોર્ન વગાડીએ. ઘણાં લોકો ઓફિસે જતી વખતે હોર્ન વગાડીને પત્નીને "ટાટા" કરતા હોય છે (મોટાભાગે પોતાની જ પત્નીને...હું હંમેશા બધા માટે સારો અભિપ્રાય જ આપું છું એ જોયું ને...). કેટલાક તો ઓફિસથી આવે ત્યારે સ્કુટર પાર્ક કરતા પહેલાં હોર્ન વગાડીને ઘરે પોતાના આગમનની જાણ કરી દેતા હોય છે. પાનના ગલ્લે રોજ 1857નું "ચેતક" લઇને આવતા મિત્રો ક્યારેક કો'કની કારમાં આવ્યા હોય તો કાર ગલ્લાની સામે રાખીને નીચે ઉતર્યાં વગર જ સતત હોર્ન વગાડીને મસાલો મંગાવતા હોય છે. તો વળી કેટલાય એવા પણ છે કે રસ્તામાં ભગવાનનું મંદિર આવે તો માથું ભલે ના ઝૂકાવે, પણ હોર્ન વગાડ્યાં વગર આગળ ના જાય.

જોકે, એક વાત નક્કી છે કે રોડ પરના ગાય અને શ્વાન, તમારા હોર્નથી જરાય ઇમ્પ્રેસ થતાં નથી...